เซ็กส์ในนคร:พื้นที่ งานบริการทางเพศ และผู้หญิงไทยในเนเธอร์แลนด์
จิราพร เหล่าเจริญวงษ์ สนับสนุนโดยศูนย์ยุโรปศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
Abstract
เมื่อกล่าวถึงเมืองอัมสเตอร์ดัม (Amsterdam) ประเทศเนเธอร์แลนด์ คนส่วนใหญ่มักจะนึกถึงเมืองที่กัญชาและการขายบริการทางเพศเป็นเรื่องถูกกฎหมายและทำได้อย่างเสรี หน้าต่างร้านในเขตโคมแดง (Red Light District) ที่มองเข้าไปเห็นผู้หญิงยืนอยู่ด้านในเป็นสัญลักษณ์ ภาพจำ และเป็นจุดขายของเมืองอัมสเตอร์ดัม อยู่คู่กับเมืองอัมสเตอร์ดัมจนกลายเป็นดั่งธรรมเนียมปฏิบัติของนักท่องเที่ยวเกือบทุกคนที่ต้องไปเห็นย่านนี้กับตาเมื่อเดินทางมายังเมืองนี้ สำหรับชาวเมืองที่อาศัยอยู่บริเวณรอบๆ นั้น ย่านโคมแดงได้ดำรงอยู่มานานจนเป็นเรื่องปกติธรรมดาในชีวิตประจำวัน แต่การหลั่งไหลเข้ามาของนักท่องเที่ยวทำให้เกิดความเดือดร้อนรำคาญหรือแม้กระทั่งรู้สึกว่าถูกคุกคามเมื่อมีนักท่องเที่ยวที่เมามายมายืนร้องเพลงส่งเสียงดังในละแวกบ้านของพวกเขา ในปี ค.ศ. 2007 เทศบาลเมืองอัมสเตอร์ดัมได้อ้างเหตุผลเรื่องตัวเลขการค้ามนุษย์ที่เพิ่มขึ้น เพื่อประกาศนโยบายต่อสู้และกวาดล้างอาชญากรรมในเขตโคมแดงในนามโปรเจกต์ 1012 (เป็นหมายเลขรหัสไปรษณีย์ของย่านโคมแดง) โดยสั่ง “ปิดตู้บริการ/หน้าต่าง” กล่าวคือ ให้ปิดสถานที่ค้าบริการเหล่านี้กว่าร้อยแห่งและยึดพื้นที่คืน ส่งผลให้ผู้ขายบริการทางเพศหลายร้อยคนกลายเป็นคนตกงานเพราะไม่มีสถานที่ทำงาน จึงเกิดการเดินขบวนประท้วงคัดค้านโปรเจกต์ 1012 และขอพื้นที่ทำงานของพวกเธอคืน แต่เทศบาลกลับเชิญชวนประชากรกลุ่มใหม่ เช่น นักธุรกิจ และศิลปินเข้ามาอาศัยอยู่และใช้พื้นที่ย่านนี้ประกอบธุรกิจหรือจัดแสดงศิลปะ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อปรับทัศนียภาพพื้นที่ใหม่ และล้างภาพจำที่ผู้คนเคยมีต่ออัมสเตอร์ดัม
ปรากฏการณ์ข้างต้นสะท้อนความขัดแย้งระหว่างการขายบริการทางเพศ เมือง การใช้พื้นที่ของเมืองผ่านนโยบายของเทศบาลเมืองอัมสเตอร์ดัม แม้ว่าในนโยบายระดับชาติ การขายบริการทางเพศยังคงเปิดเสรี แต่การที่เทศบาลเมืองเข้ามาจัดการพื้นที่และกวาดล้างเครือข่ายอาชญากรรมในนามโปรเจกต์ 1012 นั้น นอกจากจะส่งผลให้พื้นที่เปิดสำหรับผู้ขายบริการทางเพศลดลงแล้ว นโยบายดังกล่าวยังทำให้การขายบริการทางเพศที่เคยสามารถทำได้โดยเปิดเผยต้องกลับลงไปอยู่ใต้ดินและไม่เป็นที่รับรู้อีกครั้ง นอกจากนี้ ด้วยอัมสเตอร์ดัมเป็นเมืองของคนหลากชาติหลากภาษา มีผู้อพยพเดินทางมาจากทั่วโลกเพื่อมาประกอบอาชีพนี้ ทำให้มีปัญหาการค้ามนุษย์เข้ามาเกี่ยวข้องโดยเฉพาะกลุ่มผู้อพยพชาวจีนและยุโรปตะวันออก ปรากฏการณ์การค้ามนุษย์ได้ส่งผลด้านลบต่อการขายบริการทางเพศในเนเธอร์แลนด์และทำให้รัฐบาลต้องเพิ่มกฎระเบียบในการควบคุมเรื่องนี้อย่างจริงจัง มีโครงการที่ตามมาคือโครงการ The Wall ที่เกิดจากความร่วมมือระหว่างองค์กรภาครัฐต่าง ๆ เช่น ตำรวจ และศาลยุติธรรม ซึ่งเข้าไปทำการตรวจสอบเครือข่ายการค้ามนุษย์ในเมืองใหญ่ ๆ เช่น อัมสเตอร์ดัม เฮก รอตเตอร์ดัม อูเทรคต์ และโกรนิงเงิ่น
อย่างไรก็ดี นโยบายใหม่ที่ออกมาทั้งโปรเจกต์ 1012 และ โครงการ The Wall ขัดแย้งกับแนวคิดเบื้องหลังของกฎหมายในปี ค.ศ. 2000 ที่พยายามสนับสนุนให้อาชีพขายบริการทางเพศเป็นอาชีพที่ไม่ต้องหลบ ๆ ซ่อน ๆ คนมาทำงานด้วยความสมัครใจ เป็นสิทธิส่วนบุคคล มีอิสระและมีศักดิ์ศรี และการขายบริการทางเพศเชิงธุรกิจสามารถทำได้โดยถูกกฎหมายและอยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ นโยบายใหม่ซึ่งเน้นความเข้มงวดในการตรวจสอบและการจัดระเบียบพื้นที่นั้น อาจกล่าวได้ว่าเป็นเครื่องมือที่รัฐใช้เพื่อกีดกันและลดจำนวนคนขายบริการทางเพศ ผ่านการควบคุมและปรับทัศนะต่อพื้นที่ การขาดพื้นที่ทำงานที่ปลอดภัยทำให้ผู้ขายบริการทางเพศต้องไปทำงานอยู่ในพื้นที่ลับตา เช่น โรงแรม บ้านเช่า หรือต้องอยู่แบบหลบ ๆ ซ่อน ๆ ซึ่งส่งผลต่อความไม่ปลอดภัยในการทำงาน
งานวิจัยนี้ได้สะท้อนให้เข้าใจถึงการย้ายถิ่นของผู้หญิงไทยผ่านการแต่งงานข้ามวัฒนธรรม และประสบการณ์ในชีวิตประจำวันของพวกเธอ ส่วนที่สอง มุ่งเน้นไปที่นโยบายและการเปลี่ยนแปลงของนโยบายในระดับเมืองที่ส่งผลทางตรงต่อตัวผู้ขายบริการทางเพศในย่านโคมแดงและร้านนวด ซึ่งชี้ให้เห็นมุมมองใหม่ในการศึกษาเรื่องการขายบริการทางเพศที่ไม่ได้จำกัดอยู่ที่ประสบการณ์ส่วนบุคคลของตัวผู้ขายบริการแต่เพียงอย่างเดียว แต่เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างพื้นที่ของเมือง การขายบริการทางเพศ และนโยบายของรัฐ ที่เชื่อมโยงกัน ผู้เขียนได้เสนอข้อโต้แย้งว่าพื้นที่กลายเป็นเครื่องมือของรัฐ และการปกครองพื้นที่นั้นเป็นวิธีการใหม่ที่รัฐใช้ในการควบคุมประชากร (ที่รัฐไม่ปรารถนา) พื้นที่เป็นทั้งเป้าหมายและเทคโนโลยีในการควบคุมและปกครองประชากรของรัฐ แทนที่รัฐจะควบคุมที่ตัวประชากรโดยตรง นอกจากนี้พื้นที่ยังแสดงให้เห็นถึงการต่อสู้และต่อรองระหว่างอำนาจของรัฐและตัวผู้ขายบริการทางเพศ ดังที่แสดงในส่วนถัดไปเรื่องการออกมาประท้วงของกลุ่มผู้ขายบริการทางเพศต่อการปิดตู้บริการ/หน้าต่างในโปรเจกต์ 1012